رفتار دولت امریکا در عدم تعلیق حتی ظاهری تحریم ها پس از آغاز اجرای برجام، ظاهرا یک پارادوکس تولید کرده است.
می دانیم-و مقام های دولتی هم به رغم میلشان به طور مکرر تایید کرده اند- که پس از آغاز اجرای برجام و در حالی که ایران با عجله و به طور کامل به همه تعهدات خود در «انهدام» و «به عقب برگرداندن» برنامه هسته ای عمل کرد، هیچ کدام از تحریم های اصلی نه لغو شده و نه تعلیق، و حتی کاهش هم نیافته است. در مواردی مانند وضعیت شعبات بانک های ایرانی در امارات می توان گفت تحریم ها به نسبت دوران ماقبل توافق افزایش هم یافته است. هر جا هم مختصر گشایشی بوده نه ناشی از احیای سیستماتیک روابط اقتصادی در اثر خروج از وضعیت تحریم، بلکه ناشی از توافقات موردی با برخی طرف های خاص بوده که با کمی تفاوت قبل از برجام هم امکانپذیر بود.
پارادوکسی که وجود دارد این است که اگر امریکا حقیقتا خواهان ماندگاری جریان غربگرا در ایران است، -که جانن برنن مدیر سیا دیروز دوباره تاکید کرده همینطور است- چرا به تعهدات خود عمل نمی کند تا با ایجاد گشایش اقتصادی، بویژه در آستانه انتخابات 96، بر محبوبیت این جریان افزوده شده و به پیروزی آنها در انتخابات کمک شود؟ به عبارت دیگر، صورت مسئله این است که آیا رفتار امریکا در قبال برجام با تعهد آن به حمایت از جریان غربگرا و تلاش برای ماندگار کردن آن در قدرت در تضاد نیست؟ شکل دیگر طرح این مسئله این است که بپرسیم اگر امریکا خواهان برجام های بعدی است، آیا بهتر نیست برجام 1 را بدل به یک «مدل موفق» کند تا راه برای سرایت دادن آن به سایر حوزه ها، پس از انتخابات در ایران، هموارتر شود؟
نگاهی ولو گذرا به آنچه مقام های امریکایی در چند ماه گذشته درباره راهبرد خود در اجرای برجام گفته اند، نشان می دهد که امریکایی ها به این مسئله طور دیگری نگاه می کنند و در واقع از دید آنها ترکیب بندی صورت مسئله متفاوت است.
منطق نهفته در اظهارات و سیاست امریکا در ماه های اخیر مبتنی بر چند اصل بوده است:
1-تردیدی نیست که دولت امریکا اگر موفق به انجام یک عملیات براندازی زودهنگام درایران نشود، مایل است دولت روحانی تکرار شود.
2- امریکا مایل است انتخابات بعدی در ایران در شرایطی (به تعبیر دقیق تر، در متن دوقطبی) برگزار شود که نتیجه آن شکل گیری مطالبه برای تحقق یک برجام منطقه ای پس از انتخابات باشد. در واقع، آنطور که جان زارات مغز متفکر وزارت خزانه داری امریکا گفته امریکا علاقمند است همانطور که انتخابات 92 در ایران نرمش قهرهمانانه هسته ای را تولید کرد، انتخابات 96 منجر به نرمش قهرمانانه منطقه ای شود.
3-امریکا به هیچ کدام از تعهدات خود در حوزه تحریم ها عمل نکرده اما سخت در تلاش است اینگونه وانمود کند که مقصر این امر نه امریکا، بلکه آن دسته از فعالیت های دفاعی، امنیتی، نظامی و منطقه ای ایران است که امریکا آنها را مصداق «تحریم های تروریستی» خود می داند. به عبارت دیگر، امریکا با جدیت در حال مخابره این پیام است که مقصر عدم تعلیق کامل تحریم ها، فعالیت هایی است که سپاه علیه تروریسم در منطقه انجام می دهد.
4- امریکا مقام های دولت روحانی در ایران را وادار کرده برای خروج از این وضعیت، بی آنکه مذاکرات منطقه ای رخ داده و یا اساسا درباره آن تصمیم گرفته شده باشد، امتیاز های منطقه ای واگذار کند. امتیاز منطقه ای حتما نباید در سوریه و عراق واگذار شود. امریکا می داند تصمیم گیری درباره این موارد در اختیار دولت نیست. بلکه وادار کردن دولت به توافق با کارگروه اقدام مالی، پذیرش کنوانسیون پالرمو و اقداماتی از این قبیل هم در واقع امتیازهایی است که ماشین تولید قدرت ایران در منطقه را هدف گرفته و تلاش می کند زیرساخت تامین مالی مقاومت را تخریب کرده یا فرآیند شناسایی و حذف واسطه های کلید ایران در منطقه را تشدید کند. دولت این امتیازها را که در واقع امتیازهای منطقه ای است واگذار کرده فقط به این دلیل که دولت اوباما همتایان خود در تهران را متقاعد کرده «برجام» شرط لازم برای تغییر رفتار امریکاست نه شرط کافی و برای تحقق شروط کافی راه دشواری برای پیمودن مانده؛ و آقایان هم پذیرفته اند.
بر اساس این 4 اصل، حال می توانیم یک بار دیگر به سراغ پارادوکسی برویم که در ابتدای این نوشته مطرح شد. چرا امریکا برای حمایت از تیم روحانی هم که شده امتیازهای بیشتری در حوزه تحریم ها نمی دهد؟
این امر چند دلیل مهم دارد:
اول- نوع پاسخ امریکا به این سوال که «چگونه باید از غربگرایان در ایران نجمایت کرد» کمی پیچیده است. تردیدی نیست که امریکا مایل است چنین حمایتی تولید کند اما به جای اینکه روش کارآمد حمایت را «ایجاد گشایش اقتصادی توسط غربگرایان» بداند، به این نتیجه رسیده که «تصویر سازی از انقلابیون به عنوان عوامل اصلی عدم تعلیق تحریم ها» روش کارآمد تری است چرا که اولا معلوم نیست حتی اگر پولی هم به دولت روحانی داده شود این دولت قادر به تولید رفاه باشد و ثانیا وقتی راهی هست که بدون ایجاد گشایش اقتصادی برای ایران می توان دوشتان امریکا را تقویت کرد، واقعا چرا باید راه سخت تر تولید رفاه در ایران برگزیده شود؟ تمامی آنچه امریکایی ها در این ماه ها گفته اند در همین راستا بوده است. از متهم کردن ایران به پولشویی، تا تاکید بر باقی بودن تحریم های تروریستی، حمله به برنامه موشکی ایران و بویژه تمرکز روی نیروی قدس سپاه به عنوان مجری اصلی برنامه ژئوپلتیکی ایران.
دوم- اساسا از نظر امریکا برجام یک زمانی ارزشمند است که بتواند در یک فرآیند اجباری برجام های بعدی را تولید کند. امریکا برای خلق برجام های بعدی نیازمند آن است که ابزار تحریم ها را در دست نگهدارد تا بتواند مجدا به کمک خط سازش در ایران دوقطبی اقتصاد-امنیت ملی را در انتخابات های مختلف بازتولید نماید. نقشه راهی که امریکا پیش روی دولت روحانی گذاشته، اساسا مبتنی بر گروگان گرفتن برجام یک تا زمانی است که همه آنچه امریکا می خواهد تامین شود و همه آنچه امریکا می خواهد هم چیزی نیست جز نشاندن ایران در پازل منطقه ای که سعودی و اسراییل در آن دست بالا را داشته و ایران قدرت تولید امنیت و بازی سازی مستقل خود را از دست داده باشد. به عبارت دیگر، انقلاب زدایی از ایران معادل واقعی تحریم هاست و حالا که در داخل شریکی برای این کار پیدا شده، امریکا مایل است حداکثر بهره را از آن ببرد.
به تعبیر صریح تر، تا وقتی امتیازی برای دادن باقی مانده و طرفی برای امتیازدادن وجود دارد، روند باج خواهی متوقف نخواهد شد. هر امتیازی که می دهید، ظاهرا یک گام به سمت پایان مسیر است اما در واقع عاملی است که مسیر را طولانی تر و اشتهای طرف مقابل را برای درخواست امتیازهای بعدی بیشتر می کند. امریکا یک نقشه منحصربفرد، راه در ذهن دارد که می خواهد آن را تا پایان طی کند و سادگی محض است که کسی تصور کند در میانه راه طوری عمل خواهد کرد که غربگرایان ایرانی حس کنند، نقشه راه بدیلی هم وجود دارد.
تا زمانی که غربگرایان در ایران بر سر کارند و تا وقتی راه پای بند کردن دشمن را تعهداتش را واگذاری امتیازهای بیشتر می دانند، هیچ گشایش اقتصادی واقعی رخ نخواهد داد. محاسبات راهبردی دشمن تنها زمانی تغییر خواهد کرد که در طرف مقابل یک «تغییر راهبردی» مشاهده کند. ماه های آینده از این حیث بسیار با اهمیت خواهد بود.
نظرات شما عزیزان: